“TÜRK VE ALMAN PERSPEKTİFLERİNDEN DEVLETİN DÖNÜŞÜMÜ VE GENEL KAMU HUKUKU’NU (ALLGEMEINE STAATSLEHRE) YENİDEN DÜŞÜNMEK” 

Genel Kamu Hukukçuları Topluluğu (GKHT) tarafından, Friedrich Ebert Vakfı’nın destekleriyle organize edilen “Türk ve Alman Perspektiflerinden Devletin Dönüşümü ve Genel Kamu Hukuku’nu (Allgemeine Staatslehre) Yeniden Düşünmek” başlıklı konferans 3 Mayıs 2019 günü Galatasaray Üniversitesi Aydın Doğan Salonu’nda gerçekleştirildi.

13 Nisan 2018 tarihinde yapılan “Türkiye’de Genel Kamu Hukuku Öğretiminin Geleceği” başlıklı çalıştay sürecinin devamı olarak tasarlanan konferansta, Almanya’nın ve Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinden gelen konuşmacıların yer aldığı üç oturumun yanısıra, toplumsal cinsiyet konusunda hak savunuculuğu yapan sivil toplum örgütü temsilcilerinin söz aldığı bir forum da yapıldı.

Konferansın açış konuşmasını yapan İstanbul Gedik Üniversitesi’nden Prof. Dr. Rona Aybay, altısı Alman, biri Fransız ve ikisi KKTC’den olmak üzere toplam kırk yedi üniversiteden ve yirmi iki sivil toplum örgütünden gelen katılımcılara konferansın hazırlık sürecine dair bilgiler verdi. Prof. Dr. Aybay, ayrıca Genel Kamu Hukuku derslerinin Türkiye’deki hukuk fakültelerinin müfredatına girdiği dönemden ve dersin adının Fransızca’dan alınmasından kaynaklanan etimolojik sorunlardan söz ederek, Genel Kamu Hukuku yerine Devlet Kuramları gibi bir ismin kullanılmasının daha uygun olacağını düşündüğünü belirtti. Türk ve Alman genel kamu hukukçularının buluşmasını sağlayan bu toplantıya esin veren Thomas Vesting’in 2018 yılında yayımlanan “Staatstheorie” isimli kitabının Türkçe’ye kazandırılması gerekliliğine işaret eden Prof. Dr. Rona Aybay, bu konuda GKHT olarak üzerlerine düşeni yapmaya hazır olduklarını belirtti. Konferans hazırlık sürecinde emeği geçen Yakın Doğu Üniversitesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Aydın Atılgan’a, Galatasaray Üniversitesi’nden Doç. Dr. Birden Güngören Bulgan’a ve Friedrich Ebert Vakfı’ndan Dr. Pınar Ecevitoğlu’na teşekkürlerini ileterek sözlerine son verdi.

Diğer açış konuşmacısı olan, ancak rahatsızlığı nedeniyle toplantıya katılamayan Başkent Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ahmet Mumcu’nun konuşma metnini ise meslektaşı Dr. Öğr. Üyesi Derya Doğru okudu. Prof. Dr. Mumcu konuşmasında Türk ve İslam hukuk geleneklerinde zengin bir özel hukuk yaratılırken, cumhuriyetin kuruluşuna kadar kamu hukuku alanındaki çalışmaların yetersiz kaldığını, batıda devlet alanında yaşanan gelişmelerin iyi anlaşılamadığını belirtti. Hitler döneminde Türkiye’ye gelen Alman hukuk profesörleri sayesinde, “devlet”in ayrı bir ders konusu olarak okutulmasının sağlandığını belirten Prof. Dr. Mumcu; aradan geçen sürede Genel Kamu Hukuku’nun isminden ve içeriğinden kaynaklı bir takım sorunların aşılamadığını, ancak bu toplantıda yapılacak tartışmaların yöntemsel farklılar üzerinden, “Allgemeine Staatslehre” ile “Allgemeine Staatsrecht” arasındaki büyük farkı ortaya koymaya yarayacağını vurguladı.

Konferansın ana tema konuşmacısı olan Frankfurt Goethe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Dr. h.c. Thomas Vesting, “Three Layers of the Modern State: The Constitutional, Welfare, and Network State” (Modern Devletin Üç Katmanı: Anayasal Devlet, Refah Devleti ve Ağ Devleti)  başlıklı konuşmasına 19. Yüzyılda Almanya’da ulus devletin ortaya çıktığı koşullara işaret ederek başladı ve monarşik devletin 20. Yüzyıl’a uzanan kültürel mirasını anlamadan devlet kuramının ayrı bir akademik disiplin olarak anlaşılamayacağını belirtti. Bu çerçevede Jellinek’in teorisinden söz eden Prof. Dr. Vesting, Jellinek’in modern devlete yönelik hukuksal ve hukuksal olmayan perspektifleri bir arada kullanmış olmasından dolayı günümüz devletini anlamak için hala önemli olduğunun altını çizdi.  Komşu disiplinlerden yararlanarak Jellinek gibi çift yönlü bir devlet teorisi oluşturduğunun altını çizen Prof. Dr. Vesting, Jellinek’ten farkının monarşik devlet yerine günümüz liberal anayasal devletleriyle ilgilenmesinde ve hukuksal yaklaşımlar yerine kültürel kuramın imkanlarından faydalanmasında bulunduğunu söyledi. Bu bağlamda kültürel bir devlet kuramının, devletin enformel altyapısını oluşturan “müesses nizam”a (kurulu düzene) dayalı oluşturulabileceğini belirtti.

Konuşmasının devamında Prof. Dr. Vesting, modern devleti üç katman çerçevesinde -anayasal devlet, refah devleti, ağ devleti- incelediğini ortaya koydu. Bu üç katmanın tarihsel ve sistemsel bir bütünlük içinde ele alınabileceğini belirtti. Kendi kuramında, kolektif bir olgu olan kültür ile  iç dünyaları ile gündelik yaşam alanlarını uyumlulaştırmaya çalışan bireyler arasındaki ilişkiye özel bir yer verdiğini söyledi. Anayasal devlette bu ilişkinin burjuvalar ile bireycilik kültürü arasında, refah devletinde kitle kültürü ile kurumsal insan arasında, ağ devletinde ise ağ kültürü ile yeni tür bir kişiselleştirilmiş bireycilik arasında kurulduğunu ileri sürdü. Bu ilişkilerin bütünlüğünün modern devlet için çok önemli olduğunu belirten Prof. Dr. Vesting, günümüz demokrasilerinin yaşadığı krizi ve popülizmin yükselişini, ağ devletinin yol açtığı bir kültürel kuruluş krizi ile açıklamak gerektiğini vurguladı. Ağ devletinin post-endüstriyel endüstriyel dönemin yeni iletişim biçimleriyle yakından ilgili olduğunu ortaya koyan Prof. Dr. Vesting, yeni dönemin devlet kuramcıları için formel hukuk ve yasama süreçlerinden ziyade insanlar ve teknolojik nesneler arasındaki iletişim biçimleri ile şirketler, üretim ağları ve sözleşmesel birliklerin önem kazanacağını ileri sürdü.

Ana tema konuşmasının ardından Yeditepe Üniversitesi’nden Prof. Dr. Oktay Uygun, Prof. Dr. Vesting’in sunumuna ilişkin değerlendirmelerde bulundu. Prof. Dr. Uygun, modern devletin dönüşümünü anlamak için Prof. Dr. Vesting’in ortaya koyduğu anayasal devlet, refah devleti ve ağ devleti aşamalarını ortaya koymanın önemli olduğunu ve bunların birbirinden ayrı değil iç içe katmanlar olarak düşünülmesi gerektiğini; bunların yanısıra devletin Hobbesyen unsurlarının da günümüz devletinin hala önemli bir özelliği olmaya devam ettiğini vurguladı. Bu bağlamda, günümüzde batıda ve doğudaki farklı devlet pratikleri düşünüldüğünde evrensel bir devlet kurgusu yapmanın zor olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Uygun, yeni toplumsal iletişim biçimlerine dayanan günümüz ağ toplumunun gelecekte devletin şekillendirilmesinde önemli bir rolünün olacağına inandığını belirtti.

İkinci oturumun başkanlığını Prof. Dr. Rona Aybay üstlendi. Bu oturumda sırasıyla, Kiel Üniversitesi’nden Prof. Dr. Dr. Ino Augsberg, “Allgemeine Staatslehre or Herrschftstheorie? Some Methodological Remarks on a Recent Debate” (Genel Devlet Öğretisi mi, Egemenlik Teorisi mi? Yakın Tarihli Bir Tartışma Üzerine Bazı Metodolojik Gözlemler),  Hertie School of Governance Berlin ve Bremen Üniversitesi’nden Prof. Dr. Dr. h.c. Christian Joerges “Towards Functional Constitutionalism (İşlevsel Anayasacılığa Doğru) ve Bremen Üniversitesi’nden Prof. Dr. Lars Viellechner “Open Statehood and Transnationalization of Law” (Açık Devlet ve Hukukun Ulusüstüleşmesi) başlıklı bildirileri sundular.

Yakın Doğu Üniversitesi’nden Prof. Dr. Fazıl Sağlam’ın başkanlığını yaptığı üçüncü oturumda, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi’nden Prof. Dr. İlyas Doğan “Ortadoğuda Devlet Yapıları ve Batı Demokrasileriyle Karşılaştırma,” Galatasaray Üniversitesi’nden Doç. Dr. Birden Güngören Bulgan “Georg Jellinek’in Türkiye’de Genel Kamu Hukuku’na Etkisi,” Göttingen Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Alexander Thiele ise “Components of a Theory of Legitimacy for the Democratic Constitutional State” (Demokratik Anayasal Devlet için Meşruiyet Teorisinin Bileşenleri) başlıklı bildirileriyle konferansa katkı sundular.

Yakın Doğu Üniversitesi’nden Doç. Dr. Eylem Ümit Atılgan ve Friedrich Ebert Vakfı’ndan Dr. Pınar Ecevitoğlu’nun moderatörlüğünü yaptığı “Devletin Dönüşümü, Toplumsal Cinsiyet ve Hak Savunuculuğu” başlıklı forum konferansın son oturumu oldu. Forumda söz alan sivil toplum örgütü temsilcileri, toplumsal cinsiyet alanında hak savunuculuğu yaparken karşılaştıkları hukuk uygulamaları ve devlet pratikleri çerçevesinde modern devletin günümüzdeki oluşumu hakkında gözlemlerini ve hak savunuculuğunun önündeki engelleri aşmak için geliştirdikleri stratejileri paylaştılar.

Konferans bildirilerinin 2020 yılının başında kitap olarak yayımlanması planlanıyor.